8 oktober 2011

Het Athene van Servië

Etiketten als ‘Het Athene van Servië’ en ‘Het Gibraltar aan de Donau’ (zie mijn blogbericht over Petrovaradin) hebben als doel Novi Sad op de wereldkaart te zetten door de stad te vergelijken met wereldberoemde plaatsen, door het een status te geven die het op eigen kracht niet kan bereiken. Dergelijke metaforen zijn veelal tot mislukken gedoemd en bovendien niet nodig. Wie Novi Sad kent weet dat zij veel te bieden heeft en unieke charmes bezit. Het etiket ‘Het Athene van Servië’ stamt uit de 19de eeuw, toen het wetenschappelijke en culturele instituut Matica Srpska verhuisde van Pest in Hongarije naar het Platoneum-gebouw in Novi Sad. (Matica Srspka betekent ‘Servische bijenkorf’ en wordt uitgesproken als ‘Matitsa Serspka’.) De metafoor ‘Het Athene van Servië’ heeft als doel Novi Sad voor te stellen als een stad van academische wijsheid, net als Athene in de tijd van Plato’s Academia (een school voor wijsgeren). Ik laat de metafoor voor wat die waard is en zal inventariseren hetgeen Novi Sad nu daadwerkelijk te bieden heeft op het gebied van (pre- en post-) academisch wetenschappelijk onderwijs en onderzoek. Maar laat ik voorop stellen dat ik geen volledigheid nastreef.

Institute of Physics,
Universiteit Novi Sad
Novi Sad heeft sinds 1960 een eigen universiteit, de Univerzitet u Novom Sadu, in grootte de tweede staatsuniversiteit van Servië met meer dan 40.000 studenten, ongeveer 3000 stafmedewerkers en veertien faculteiten, waaronder ‘wetenschappen’ (natuurkunde, biologie e.a.), technologie en technische wetenschappen (vergelijkbaar met onze TU’s), rechten, medicijnen, landbouw, filosofie, kunsten. De meeste faculteiten bevinden zich op de campus in Novi Sad (tussen de Donau en het SPENS sport- en winkelcentrum), maar er zijn ook een paar elders in Vojvodina: in Zrenjanin, Sombor en Subotica. Uiteraard geeft de universiteit cursussen Servisch voor hen die aan de universiteit een opleiding willen volgen of onderzoek willen doen. Een fictief sfeerbeeld van hoe het er bij de vakgroep Biologie in de jaren negentig aan toeging kan je lezen in Borislav Čičovački’s roman Sleutelkruid. Voor het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs heeft Novi Sad vier gymnasia, waarvan het gymnasium Jovan Jovanović Zmaj het bekendste en oudste is. Hier kan gekozen worden voor wat wij noemen een alfa- of een beta-richting. Maar ook het goed bekend staande talengymnasium in het naburige Sremski Karlovci wil ik hier noemen.

Helaas biedt Servië niet veel werkgelegenheid voor wetenschappers. Daarom vertrekken vooral de hoogopgeleide jongeren naar het buitenland om daar hun geluk te beproeven. En hoewel het westen dankbaar profiteert van deze in Servië opgeleide hoogvliegers is dit voor Servië zelf niet zo goed; het land zou hoopgeleide jongeren op belangrijke posten goed kunnen gebruiken. Wetenschappers die in Novi Sad blijven en buiten de universiteit of de researchafdelingen van bedrijven (onbetaald) wetenschappelijk onderzoek willen doen kunnen lid worden van het eerder genoemde Matice Srpske of van de Srpske Akademije Nauka i Umetnosti (SANU). Beide wetenschappelijke instituten liggen op loopafstand van elkaar in het oude centrum van Novi Sad.

Sava Tekelija,
oprichter van Matica Srpska
Het Matica Srpska is het oudste literaire, culturele en wetenschappelijke instituut van Servië. Het werd in 1826 gesticht in Pest. Het doel van dit instituut was en is om het Servische volk te verlichten en de Servische cultuur te presenteren in Europa. Dat doel wordt nagestreefd middels tentoonstellingen, lezingen, congressen en publicaties. Het instituut heeft ongeveer 2000 leden die zich onder meer bezig houden met het schrijven en publiceren van wetenschappelijke boeken en tijdschriften. Hun tijdschrift Lepotis is het oudste literaire tijdschrift in de wereld. Het instituut, dat na een aantal omzwervingen in de stad sinds 1926 is gehuisvest in een gerenoveerd weeshuis op de hoek van de Ulica Matice Srpske en Trg Marije Trandafil, herbergt een gigantische bibliotheek, die ook als universiteitsbibliotheek dienst doet. Gelieerd met dit instituut is ook de Galerija Matice Srpska.

Het Platoneum-gebouw aan de Nikole Pašića 6, waar de Matice Srpska in 1864 werd gehuisvest, huisvest nu een tak van de SANU, de Servische Academie voor Wetenschap en Kunst. De tak van de SANU in Novi Sad voert zelfstandig of in samenwerking met de SANU wetenschappelijke onderzoeksprojecten uit. In het Platoneum-gebouw bevinden zich een bibliotheek, een portrettengalerij en diverse leeszalen. Een belangrijk deel van de bibliotheek bestaat uit legaten. Zo is ook een deel van de bibliotheek van Aleksandar Tišma, en een buste van hem, hier te vinden.