21 maart 2011

Servisch-orthodoxe kerken


Foto 1 - Saborna crkva
In Italië is een bezoek aan een Rooms-katholieke altijd een vast onderdeel van onze reizen. In de eerste plaats om de architectuur, de fresco’s, de schilderijen, de beelden en het houtsnijwerk. Maar ook omdat een kerk in Italië een ruime en koele rustplaats is.

In Novi Sad is een bezoek aan een kerk – vooral aan een Servisch-orthodoxe kerk – zeer zeker ook de moeite waard. Niet zozeer vanwege de koelte en de ontspanning, maar wel vanwege de kunst en het bijzondere karakter. Rijen banken zijn er niet. Langs de muren bevinden zich de koorbanken en één of twee zetels voor hooggeplaatste kerkdienaren. Waar je niet op mag zitten. De kerkgangers moeten blijkbaar blijven staan. Koel is het er ook niet echt; de kerken zijn donker en een beetje somber. Maar ze zijn wel prachtig (barok) gedecoreerd (zie foto 1). De iconostatis, die wand met iconen die het schip van de kerk scheidt van het ‘heiligdom’ (waar je niet mag komen) en één van de meest belangrijke architectonische kenmerken van Orthodoxe kerken, is altijd heel bezienswaardig. Ook de beschilderde plafonds en wanden, de gebrandschilderde ramen (zie foto 2) en de met mozaïeken belegde natuurstenen vloeren zijn de moeite waard. 

Foto 2 Saborna crkva
Spreekgestoeltes zijn in Servisch-orthodoxe kerken niet te vinden. Opvallend zijn wel de piëdestals in het schip met daarop een icoon (zei foto 3). De gelovigen kussen deze iconen. In het schip zelf branden geen kaarsen. In de kerken die ik heb bezocht bevindt zich direct bij de ingang aan de linkerzijde een kleine, warme en benauwde ruimte waar kaarsen worden gebrand door de gelovigen. Tegenover deze kaarsenkamer een kleine ruimte voor de beheerder die meestal ook religieuze snuisterijen verkoopt. Buiten de kerk een paar bedelende zwervers.

In het oude centrum van Novi Sad – Stari Grad – zijn er vier Servisch-orthodoxe kerken. De belangrijkste (en mooiste) is de Saborna crkva svetog Đorđa, de domkerk van de heilige Joris, herbouwd tussen 1860 en 1880, schuin achter het bisschoppelijk paleis (Vladicanski dvor) in de Ulica Nikole Pašića aan het einde van de Ulica Zmaj Jovina. De kerk heeft een bijzonder mooie torenspits (zie foto 4).

Het woord Crkva is Servisch voor kerk. Saborna levert problemen op. Wellicht is het (ouderwets) kerkjargon. Het woord geeft in ieder geval aan dat het de hoofdkerk is van een bisdom, de kerk waar de bisschop zetelt. Het zou dan ook vertaald kunnen worden met kathedraal, dom of domkerk. Omdat kathedraal doet denken aan een grote rooms-katholieke (gotische) kerk, en ‘dom‘ aan de Dom van Utrecht of de Duomo in Milaan, vertaal ik Saborna crkva met ‘domkerk’ (ook al betekent dom en kerk eigenlijk hetzelfde: huis van god).

Foto 3 - Almaška crkva
De bisschop is trouwens de bisschop van het bisdom Bačka. De andere twee bisdommen in Vojvodina zijn: Srem, met de domkerk in Sremski Karlovci, en Banat, met de domkerk in Vršac. De foto’s 1, 2 en 4 bij dit bericht zijn van de Saborna (Crkva), zoals domkerken in Servië kortweg worden genoemd. Ook de foto’s bij het blogbericht (van 13 februari) over de schilder Paja Jovanović, zijn in de Saborna genomen. Hij beschilderde onder meer de iconostasis.

Foto 4 - Saborna crkva
De overige drie Servisch-orthodoxe kerken in het centrum van Novi Sad zijn: de Uspenska crkva (kerk van Maria-Hemelvaart), de Almaška crkva (Almas kerk) en de Nikolajevska crkva (kerk van de heilige Nicolaas). De Uspenska crkva uit 1736 is een mooie kerk op een lelijke locatie: aan een drukke weg, achter het moderne Nationale Theater en naast open parkeergarages. De omgeving staat in schril contrast met de rust in de kerk en met de oude grafstenen in de kleine omringende tuin (het Nationale Theater is gebouwd op de vroegere begraafplaats bij de kerk).

De Nikolajevska crkva uit 1730 (gerenoveerd tweede helft 19de eeuw) is een piepklein kerkje (de kleinste van de vier) met een gouden koepeltje aan een groen pleintje vlak bij het oudste literaire, culturele en wetenschappelijke instituut van Servië, het Matica Srpska (zie foto 5). In mijn blogbericht van 9 januari over Mileva Marić is ook een foto van deze kerk te zien.

Foto 5 - Nikolajevska crkva
De Almaška crkva is in 1718 gebouwd door migranten uit het dorp Almaš. De huidige kerk, uit 1797, is van de vier genoemde kerken de grootste. De kerk ligt in de Almaški Kraj, een oude wijk iets ten noorden van het uitgaanscentrum, een buurt die in de romans van Aleksandar Tišma een belangrijke rol speelt.

De vier genoemde kerken zijn niet de enige Servisch-orthodoxe kerken in Novi Sad. In de jaren negentig, na de val van het communistische regime, zijn in de buitenwijken veel Servisch-orthodoxe kerken gebouwd. Deze nieuwe kerken zijn gebouwd in een neo-Byzantijnse stijl, typisch voor de Balkan, terwijl de oude kerken zijn gebouwd in een barokke stijl die gelijkenis vertoond met de kerken in Centraal-Europa. Een Servisch-orthodoxe mis heb ik nog niet bijgewoond.

Misschien dat ik begin volgend jaar Novi Sad bezoek om een kerkdienst (služba) tijdens het Servisch-orthodoxe kerstfeest op 7 januari bij te wonen. Ik ben niet gelovig maar wel nieuwsgierig.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten