30 juli 2011
24 juli 2011
Stari Grad
Stari Grad (Стари Град in Cyrillisch alfabet) is het huidige (oude) centrum van Novi Sad, en het betekent letterlijk ‘Oude stad’. In de vorige eeuw is er in dit oude centrum heel wat veranderd. Het Trg Slobode, bijvoorbeeld, heeft heel wat aangezichten gekend, de Zmaj Jovina, de Dunavska en de Modene – nu wandelpromenades – waren doorgaande wegen met bussen en trams, de Bulevar M. Pupina liep tot aan de Ulica Modene, en de Jevrejska liep vanaf de Futoška tot aan het Trg Slobode. De huizen aan de Jevrejska waar vroeger de joden woonden zijn niet alleen opgeofferd aan de doorgetrokken Bulevar M. Pupina, maar ook aan het Servische Nationale Theater (dat niet echt past in deze omgeving). Aleksandar Tišma heeft in zijn Het boek Blam een aangrijpend verslag gedaan van het lot van de Joden die in dit deel van de Jevrejska woonden en werkten. Wie een indruk wil krijgen van hoe Novi Sad er vroeger uitzag kan bijvoorbeeld kijken bij Stare fotografije Novog Sada op Facebook. Ook op YouTube zijn veel foto’s te vinden van het oude (en huidige) Novi Sad, bijvoorbeeld hier.
Het huidige Novi Sad heeft op mij een onvergetelijke indruk nagelaten. Niet te groot, niet te klein. Levendig, gezellig en relaxed. Zeker geen grijs-grauwe stad in een voormalig Oostblokland. Maar in dit blogbericht wil ik niet de schoonheid van het oude centrum bezingen, maar juist haar onvolkomenheden. Ik ben geen planoloog, maar als ik het voor het zeggen had, zou ik een aantal veranderingen uit de laatste decennia verder doorvoeren én een aantal veranderingen terugdraaien. Wandel maar eens met me mee.
Hotel Vojvodina |
De Ulica Dunavska beginnend bij het Dunavski park is een fraaie wandelpromenade. Mooi aangelegd, met interessante gevels, leuke terrasjes en oosters aandoende winkelpassages. Bij het bisschoppelijk paleis aangekomen gaan we, voordat we linksaf slaan de Zmaj Jovina in, een stukje de andere kant op. Langs de oostelijke zijgevel van het paleis komen we bij het statige gymnasium Zmaj Jovina met een fraai omheind park. Tegenover het gymnasium echter een lelijk parkeerterrein, de oude vismarkt, waar hoognodig iets moet gebeuren. Maar mijn prioriteit als would-be planoloog ligt elders. De Zmaj Jovina lopen we voor het doel van dit bericht snel doorheen. Ook de charmante zijstraatjes slaan we over. De Zmaj is nu al een prachtig gerenoveerde winkelpromenade. Maar dan begint het. Het Trg Slobode is een groot geasfalteerd plein met statige negentiende-eeuwse gebouwen en het stadhuis. Hét centrale plein. Maar het is kaal en ongezellig. Niet alleen omdat het voetgangersgebied is terwijl er toch nog geasfalteerde wegen en stoepranden zijn, maar ook door de vergane glorie van de aangelegen gebouwen. Neem het oude hotel Vojvodina. Een mooi gebouw, maar verlopen. Dit plein heeft een aantal investeerders nodig die weer leven in de brouwerij kunnen brengen. Ook het lelijke beeld van oud-burgemeester Miletić draagt niet bij aan de feestvreugde. Maar ik wil verder, want ook dit plein heeft niet mijn prioriteit. Door dus in de richting van de Bulevar M. Pupina. Dit deel van de wandelpromenade, de Kralja Aleksandra, ontbeert de sfeer die de Dunavska en de Zmaj uitstralen. Wellicht dat kleine aanpassingen hier veel kunnen doen.
Trg Slobode |
De Bulevar M. Pupina is tussen het Banovina en de Jevrejska een te brede weg met veel verkeer en lelijke kantoorgebouwen. Aan de overkant van de Bulevar, achter grote kantoorgebouwen uit de zestiger jaren, ligt het Trg Galerija waarover ik in mijn vorige blogbericht heb geschreven. Aan dit lelijke plein liggen drie prachtige musea. Hier, in dit gebied, ligt mijn prioriteit als planoloog. Ik zou beginnen met de Bulevar M. Pupina tussen de Modene en de Jevrejska af te sluiten voor autoverkeer, zodat de Bulevar, net als vroeger, eindigt bij het Banovina. Daarna zou ik de kantoren tussen het Banovina en het monument ter herinnering aan de vroegere Armeense kerk slopen zodat het Trg Galerija wordt ontsloten. Onder het afgesloten deel van de Bulevar M. Pupina kan een parkeergarage worden aangelegd (maar dan wel gelijk die lelijke open parkeergarage achter de Uspenska slopen). Van het hele gebied bestaande uit het Trg Galerija en het centrale deel van de Bulevar M. Pupina moet dan een intiem voetgangersgebied gemaakt worden met wandelpromenades, terrassen, groenvoorzieningen en een fietsenstalling. Wellicht dat dit gebied uitgebreid kan worden tot en met het Trg Mladenica (wel die lelijke torenflat waarin het postkantoor zit afbreken). Aldus ontstaat er een prachtig traject voor voetgangers beginnend bij de musea aan de Trg Galerija en eindigend bij de musea aan de Ulica Dunavska. Op die manier kan Novi Sad in het oude centrum datgene versterken wat haar zo charmant maakt: het kleinschalige en het lieflijke.
Ik geef toe, dit is een blogbericht voor kenners van Novi Sad. Voor liefhebbers van de stad. En dat zijn er veel. Maar de meesten van hen zullen geen Nederlands kunnen lezen. Daarom in een volgend blogbericht, bij wijze van uitzondering, een samenvatting van dit bericht in het Engels.
17 juli 2011
Musea in Novi Sad
Novi Sad heeft een aantal musea die de moeite van een bezoek zeker waard zijn. De interessantste voor de kunsthistoricus zijn de Galerija Matice Srpske en de Pavle Beljanski Memorial Collection. Beide musea liggen aan de Trg Galerija, vrij vertaald als ‘Museumplein’ (in het Servisch is museum muzej), een lelijk parkeerterrein verborgen achter lelijke kantoorkolossen. Novi Sad moet zich schamen voor dit plein; maar meer hierover in mijn volgende blogbericht.
Galerija Matice Srpske |
De Pavle Beljanski Memorial Collection toont zoals de naam al suggereert het legaat van kunstverzamelaar Pavle Beljanski. De collectie is ondergebracht in een modern gebouw (met een museumwinkeltje) naast de Galerija Matice Srpske. Hier een zekere specialisatie, gebaseerd op de voorkeur van de collectioneur: schilderijen en beelden van Servische kunstenaars uit de eerste helft van de twintigste eeuw, waaronder Bijelić, Dobrović en Šumanović. In het museum is ook de grote werkkamer van Pavle Beljanski nagebouwd. Aan de muur een vroeg werk van de Kroatische kunstenaar Vlaho Bukovac: La grande Iza (Velika Iza in het Servisch). Wie in 2009 in het Haagse Gemeentemuseum de grote overzichtstentoonstelling van Bukovac heeft gezien heeft Iza al mogen bewonderen.
Galerija Rajka Mamuzića |
Novi Sad kent ook twee zogenaamde stadsmusea: één in het Arsenaal boven op Petrovaradin Tvrdjava en de ander in een lichtgroen geschilderd, architectonisch bezienswaardig gebouw aan de Ulica Dunavska. In het Arsenaal wordt getracht een beeld te geven van de Novi Sadse stadsgeschiedenis. De presentatie is echt slecht; één gangpad in een grote zaal. Veel objecten en schilderijen kan je niet van dichtbij bekijken. In het mooie gebouw aan de Dunavski wachtte ons een heel andere ervaring. Op het eerste gezicht één zaaltje met een tijdelijke tentoonstelling van moderne sieraden. Onze vraag aan de drie dames in de bewakersloge waar de kunstcollectie van doktor Branko Ilić was gebleven veroorzaakte een lichte paniek. Sleutels werden tevoorschijn getoverd, gordijnen opzij geschoven, deuren geopend en lichten ontstoken. De vriendelijke maar nerveuze dame die ons begeleidde was professor aan de Academie van Schone Kunsten in Novi Sad en tevens restauratrice. Ze liet ons zien waar zij werkte aan de restauraties: een kamertje aan de straatzijde met de ramen wijd open. Op tafel een paar Oudhollandse meesters. Of ze echt waren weet ik niet, want het is dit museum dat in 2006 de voorpagina’s haalde met het nieuws dat er een Rembrandt was gestolen. Het bleek uiteindelijk te gaan om een kopie. Toch is dit museum wel degelijk een bezoek waard.
Last but not least het Vojvodina museum dat gevestigd is in een groot streng klassiek gebouw tegenover Dunavski park. Hier wordt de geschiedenis van Vojvodina uit de doeken gedaan. Op een manier die boeit. Met objecten en maquettes, foto’s en schilderijen. Zelf vond ik de zalen die gewijd zijn aan de architectuur in Vojvodina het meest aansprekend. Een aanrader dit actieve museum, kijk ook maar op Facebook.
16 juli 2011
Szentendre
Beogradska kerk |
Een van de bekendste schilderstukken van Paja Jovanović is Seoba Srba, meestal vertaald als Serbian migrations. Het schilderij uit 1896 toont Serviërs op de vlucht voor de Ottomanen. Wie de Servische geschiedenis een beetje kent weet dat er meerdere Servische volksverhuizingen zijn geweest. De bekendste van die volksverhuizingen, de ‘Eerste grote volksverhuizing’, vond plaats in 1690. De leider van deze volksverhuizing was patriarch Arsenije III Čarnojević. De Serviërs, veelal kooplieden en ambachtslui, vestigden zich toen in Szentendre, een dorp aan de Donau ongeveer twintig kilometer ten noorden van Boedapest. Arsenije III Čarnojević werd aartsbisschop van Szentendre en bleef dit tot zijn dood in 1706, waarna zijn lichaam werd bijgezet in het klooster Krušedol bij Novi Sad in de Fruška Gora. Mede vanwege de privileges die de Serviërs van de Habsburgers wisten te krijgen brachten ze het dorp tot bloei. Het barokke karakter van het stadje is dan ook grotendeels te danken aan de Serviërs. De naam van het dorp – Szentendre – is Hongaars voor Sint Andreas, Sanctus Andreas (Latijn) en Sentandreja (Servisch).
De Serviërs bouwden in het midden van de achttiende eeuw een zevental barokke Servisch-orthodoxe kerken in Szentendre. Er zijn er nog een paar over. Beneden in het dorp, op de hoek van het centrale plein Fö tér en een aflopend straatje naar Donau, staat de kleine kerk Blagovestenszka – Maria Verkondiging – op de plek waar de Serviërs in 1690 een houten kerk hadden gebouwd. De iconostase van donker hout uit het begin van de negentiende eeuw is in rococostijl vervaardigd en contrasteert mooi met de witte muren. Het schijnt dat de ogen van de figuren op de iconen altijd op de toeschouwer zijn gericht. De grootste en mooiste Servisch-orthodoxe kerk is de hoog gelegen Beogradska. Het rijke interieur deed mij denken aan de Servisch-orthodoxe kerken die ik in Novi Sad en Sremski Karlovci heb gezien.
Servisch kerkmuseum |
Tijdens ons bezoek aan Szentendre, in mei van dit jaar, werden in het Servische kerkmuseum naast de Blagovestenszka kopieën van fresco’s uit het Servische klooster Bodjani tentoongesteld. De muurschilderingen, die het bekijken meer dan waard bleken, zijn tot november van dit jaar in bruikleen gegeven door de Galerija Matice Srpske in Novi Sad. Voor informatie over deze tentoonstelling, en een fotoreportage van de opening in april jongstleden, zie het derde nieuwsitem op de homepage van de website van de Galerija.
Toen Szentendre in de 19e eeuw in de vergetelheid raakte, vestigden kunstenaars zich in het schilderachtige stadje. Hun activiteiten brachten weer leven in de brouwerij. Tegenwoordig is Szentendre vooral een toeristische attractie. De leukste manier om naar Szentendre te gaan is overigens met de boot vanuit Boedapest over de Donau. In zijn interessante boek Donau, een ontdekkingsreis door de beschaving van Midden-Europa en de crisis van onze tijd, wijdt Claudio Magris (afkomstig uit Triëst) een hoofdstuk aan Szentendre: “Szentendre is een Montmartre van de Donau, de kleuren van de huizen en van de op straat tentoongestelde schilderijen zetten zich voort in die van de rivier, een vloeiende, lichte vrolijkheid omgeeft de flaneur en voert hem als vanzelf door de pittoreske steegjes die als lieflijke stroompjes afdalen naar de rivier. Het stadje draagt een Servisch stempel, dat geleidelijk verbleekt.”
10 juli 2011
Kloosters in Fruška Gora
Toegangspoort Krušedol |
Krušedol iconostasis |
In Vojvodina bevinden de meeste Servisch-orthodoxe kloosters zich in de Fruška Gora. Van de vijfendertig kloosters die er eens waren zijn er nog vijftien over, verspreid over een gebied van ongeveer vijftig bij tien kilometer, prachtig verscholen tussen heuvels en bossen, vlak bij een waterbron. Fruška Gora is dan ook een nationaal park. Het ligt ten zuiden van de Donau, nabij Novi Sad, en is erg in trek bij wandelaars, hardlopers, fietsers, rustzoekers en toeristen; zie hier.
Religieuze kunstschatten in Grgeteg |
Onderhoud van de tuin bij Grgeteg |
Het Provinciaal Instituut voor de Bescherming van Culturele Monumenten, na de Tweede Wereldoorlog opgericht in Novi Sad en initiator van restauraties, heeft in 2004 geïnventariseerd hoe de kloosters in Fruška Gora – erfgoed van buitengewoon nationaal belang – er voorstaan. Daarbij is niet alleen gekeken naar de bouwkundige staat en naar de staat van de kunstwerken (muurschilderingen, iconostasen en losse religieuze voorwerpen), maar ook naar het aantal kloosterlingen en of deze vrouwen en mannen, gering in aantal, in staat zijn de gebouwen en de bijbehorende tuinen, landerijen en bossen zelfstandig te beheren. De uitkomst was zorgwekkend.
Iconostasis en kerkinterieur Novo Hopovo |
Krušedol is een groot klooster, redelijk onderhouden, met grote goed onderhouden landerijen en tuinen en met een mooi, nieuw ogend toegangsgebouw. De kloosterkerk is van binnen erg mooi: geheel versierd met oude prachtige fresco’s. Voor de Serviërs was Krušedol eeuwenlang het culturele, politieke en religieuze centrum. Het bezat van alle kloosters de meest waardevolle iconen, schilderijen, manuscripten, evangeliën, gewaden, heilige vaten en antieke meubels. De kloosterkerk van Krušedol is ook het mausoleum van prominente figuren uit de Servische geschiedenis. Hier zijn onder andere begraven de patriarchen Arsenije III Čarnojević en Arsenije IV Jovanović, leiders van de twee grote migraties (de eerste naar Szentendre aan de Donau te noorden van Boedapest), prinses Ljubica, de vrouw van prins Miloš Obrenović, en koning Milan Obrenović. Om enkele bekende namen uit de Servische geschiedenis te noemen.
De schoonheid van de kloosters in Fruška Gora – en dan met name die van de kunstschatten en de kerkarchitectuur – inspireerden de kunsthistoricus in mij. Over de kloosters in de Fruška Gora zijn weliswaar een aantal wetenschappelijke boeken en artikelen geschreven, maar die zijn, voor zover ik weet, voor het merendeel alleen in het Servisch beschikbaar. Wellicht ligt hier voor een kunst- en cultuurhistoricus nog een uitdaging: de uitdaging om de geschiedenis en de schoonheid van de Servisch-orthodoxe kloosters in Fruška Gora voor de westerse – niet-Servisch sprekende – wereld in woord en beeld toegankelijk te maken.
Kloosterkerk Novo Hopovo |
Abonneren op:
Posts (Atom)