Once brothers

Joegoslavië heeft grote sporters voortgebracht, ware sporthelden. Basketbalspelers, bijvoorbeeld. ‘Once Brothers’ is een film uit 2003 over twee van hen: Vlade Divac en Dražen Petrović. Vlade en Dražen speelden van 1986 tot 1990 samen in het nationale team van Joegoslavië, ze werden kamergenoten en vrienden. Met het nationale team van Joegoslavië behaalden ze grote successen. Beiden gingen naar de USA om in de meest prestigieuze basketbalcompetitie ter wereld hun succes te beproeven; Vlade bij de LA Lakers en Dražen bij de Portland Trail Blazers en de New Jersey Jets.

In 1990, na afloop van het door het Joegoslavische basketbalteam gewonnen wereldkampioenschap ontvouwde een supporter op het veld de Kroatische vlag. Dat schoot Vlade in het verkeerde keelgat. Hij pakte en verborg de vlag. Het team is Joegoslavisch en niet Kroatisch, was zijn boodschap. Vlade, een Serviër, komt in de film over als oprecht en apolitiek. Ik vermoed dat hij hetzelfde had gedaan als een toeschouwer de Servische vlag had ontrold. Ondanks zijn goede bedoelingen – geen politiek bedrijven op het sportveld – had zijn actie een ongewenst effect: zijn vriend Dražen, een Kroaat, verbrak de vriendschap. Wellicht was Vlade’s actie niet meer dan de druppel. De politieke sfeer was toen al zo gespannen en opgefokt dat het tij niet meer viel te keren. In 1991 riep Kroatië de onafhankelijkheid uit en begon de (burger)oorlog. Misschien was Vlade naïef in zijn hoop dat Joegoslavië bijeen zijn blijven en voelde hij de politieke realiteit van dat moment niet goed aan. In ieder geval onderschatte hij de gevoeligheid over dit onderwerp bij zijn vriend. Vlade leed erg onder het verlies van zijn vriendschap met Dražen, waarvan de werkelijke oorzaak lag bij door politici aangewakkerd nationalisme.

Na de afscheiding van Kroatië in 1991 speelde Vlade in het nationale team van Joegoslavië en Dražen in dat van Kroatië. In 1993 kwam Petrović in Duitsland om het leven bij een auto-ongeluk. Hij was na een kwalificatiewedstrijd in München op weg naar huis. Op het laatste moment had hij gekozen voor de auto in plaats van het vliegtuig. De film laat beelden zien van zijn begrafenis.

Tien jaar later, in 2003, reist Vlade voor het eerst sinds de burgeroorlog naar Zagreb in Kroatië om de moeder van Dražen te bezoeken. Op straat wordt hij uitgescholden (omdat hij Serviër is) maar ook uitbundig begroet (als groot sportman). Met Dražen’s moeder Biserka haalt hij herinneringen op. Ook legt hij bloemen op het monumentale graf van Dražen.

‘Once brothers’ – ‘Nekad braća’ in het Servo-Kroatisch – is geen politieke film, maar een boeiende documentaire die laat zien waar politieke en etnische sentimenten zelfs bij goede vrienden toe kan leiden. De film duurt 80 minuten en kan hier op YouTube in zijn geheel worden gezien. Vlade Divac is de verteller, hij doet dat rustig en beheerst. Ook andere spelers uit het nationale team van Joegoslavië tussen 1986 en 1990 komen aan het woord. De gesproken taal is Servo-Kroatisch en Engels. Daar waar Servo-Kroatisch wordt gesproken is de film ondertiteld in het Engels. Aanrader, ook voor hen die geen sportliefhebber zijn.